Drodzy rodzice i opiekunowie małych dzieci!

W tym trudnym, ciągle śmiertelnie groźnym czasie pandemii, wzrósł poziom lęku o zdrowie, a nawet życie własne i naszych bliskich. Ograniczenia, izolacja, spiętrzenie obowiązków i odpowiedzialności spowodowanych także pracą online oraz nauką online nasilają napięcia, negatywnie wpływają na nasze funkcjonowanie i nasze relacje z bliskimi. Często nasuwają się pytania: Jak z tym żyć? Jak poradzić sobie w tej nienormalnej sytuacji, aby nie ulec panice i nie ponieść nieodwracalnym strat? A przede wszystkim, jak złagodzić lęki u naszych dzieci?

Jako rodzice i opiekunowie jesteśmy przecież odpowiedzialni za zaspokajanie ich podstawowych potrzeb życiowych, począwszy od potrzeby bezpieczeństwa, akceptacji i miłości, aż po potrzebę harmonijnego rozwoju psychoruchowego. To nasze-rodziców i opiekunów zadanie, w tym trudnym czasie staje się wielkim wyzwaniem, aby nasze dzieci nie bały się o siebie, o nas i za nas.

Warto korzystać z rad doświadczonych terapeutów, którzy podpowiadają, jak się zmierzyć z tym wyzwaniem i uchronić nasze dzieci przed konsekwencjami nadmiernego lęku, typu: stany posttraumatyczne, depresje, czy nerwice lękowe, trudne potem do wyleczenia. Należy jednak pamiętać, że w przypadku pojawienia się u dzieci niepokojących reakcji, utrzymujących się pomimo wdrożenia proponowanych działań, koniecznie trzeba zwrócić się o pomoc do specjalisty.

Poniżej znajdują się linki, które po kliknięciu zaprezentują pomocne darmowe książki dla dzieci, artykuły, wywiady i odpowiedzi na ważne pytania.

• "Koronawirus" - darmowa książka dla dzieci

• "Masz tę moc" - darmowa książka o koronawirusie dla dzieci

• 6 sposobów dla rodziców, jak wspierać dzieci podczas epidemii koronawirusa

• Koronawirus w Polsce, zamknięte szkoły i przedszkola. Jak rozmawiać o tym z dziećmi?

• Koronawirus (COVID- 19). Materiały dla dzieci

Opracowanie:

Nina Boniecka - Konieczna, psycholog Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej nr 2 we Wrocławiu

DIAGNOZA ZABURZEŃ DEPRESYJNYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY - opracowała Iwona Zelman

Depresja to jedna z najczęstszych chorób. Szacuje się, że cierpi dziś na nią 350 mln ludzi, z czego w Polsce aż 1,5 mln. Dotyczy osób w każdym wieku, poczynając od nastolatków, a nawet dzieci, aż po seniorów. I w każdym przedziale wiekowym jej objawy charakteryzują się czymś innym. Tylko połowa chorych się leczy. Rozpoznanie zaburzeń nastroju u dzieci napotyka wiele przeszkód, w szczególności trudno ocenić emocje pacjentów, którzy mogą się słabo komunikować. Niemowlęta na przykład można tylko obserwować, a nastrój dzieci starszych można wydedukować przede wszystkim z ich zachowania. Także same dzieci mogą udzielić diagnoście adekwatnych informacji na temat emocji i powiązanych z nimi objawów. Bardzo wiarygodnymi obserwatorami zachowania dzieci są ich rodzice i nauczyciele. Poniżej znajduje się szereg wskazówek opracowanych i przedstawionych przez wybitnych diagnostów i psychoterapeutów: Nancy McWilliams i Vittorio Lingiardi (PDM – 2. Podręcznik diagnozy psychodynamicznej. T. 1-3), które mogą być pomocne dla rodziców i opiekunów w rozpoznaniu zaburzeń nastroju u dzieci i młodzieży .

Niemowlęta i dzieci w wieku przedszkolnym:

Cierpiące na depresję niemowlęta lub dzieci w wieku poniemowlęcym wykazują różnorodne objawy psychosomatyczne, takie jak: zaburzenia odżywiania i snu, infekcje oraz rozlany ból spowodowany stresem. Ich rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny ulega załamaniu. Tracą zdolność do wyrażania i doświadczania emocji. W okresie poniemowlęcym zakres ich emocji jest ograniczony. Dominuje smutek i strach, brakuje radości, przyjemności, entuzjazmu wynikającego z eksploracji dokonywanej przez dziecko oraz interakcji z innymi. Niemowlęta i małe dzieci z depresją przejawiają stały wzorzec nastroju: mogą przyznać, że są smutne lub może zbierać się im na płacz, gdy zostaną spytane o uczucia lub gdy zobaczą kogoś, kto odczuwa smutek lub płacze. Okazują niewielkie zainteresowanie zajęciami, które są zwykle przyjemne. Mogą mieć trudności z okazywaniem lub nazywaniem smutku, w sytuacjach, które zazwyczaj go wywołują lub mogą się upierać, że są szczęśliwe, nawet jeśli płaczą lub wyglądają na bardzo smutne. Wątki depresyjne przedszkolaki mogą odgrywać w zabawie lub poruszać w rozmowie: np. mogą odgrywać uporczywe poczucie bycia kimś złym. Nieco starsze dzieci mogą nawet mówić o tym, że chciałyby nie żyć lub (mimo że nie doświadczyły straty kogoś bliskiego) przedstawiać w swojej zabawie wątki umierania. Niemowlęta i małe dzieci mogą także wykazywać uporczywe pobudzenie i drażliwość. Nic ich nie będzie zadowalać. Mogą też mało się poruszać, przejawiać niewiele energii i ograniczać te formy aktywności, które wcześniej bardzo lubiły. Mogą mieć problemy ze snem lub jedzeniem (utrata lub przyrost masy ciała).

Subiektywne doświadczenia zaburzeń depresyjnych w dzieciństwie (dzieci w wieku szkolnym):

Stany afektywne: Zaburzenia depresyjne u dzieci to przede wszystkim zaburzenia afektywne. Dzieci doświadczają obniżonego nastroju, którego nie potrafią opanować – bezradności, beznadziejności, bezbronności i słabości, często też cierpią z ich powodu. Ich zniechęcenie może się wyrażać drażliwością i marudzeniem. Dzieci z depresją mogą być mniej zainteresowane różnymi zajęciami, uprawianiem hobby, kontaktem z rówieśnikami, może się też wydawać, że „nie zależy im” tak, jak kiedyś. Można też zaobserwować wycofanie społeczne, a także obwinianie siebie, poczucie winy, poczucie własnej bezwartościowości. Często dzieci z depresją cechują się nadwrażliwością (zwłaszcza na odrzucenie), brakiem energii, a także, w niektórych przypadkach, brakiem odporności. Nie dają rodzeństwu, rodzicom i nauczycielom takiej gratyfikacji jak inne dzieci. Często czują się przytłoczone wymaganiami, pozbawione wsparcia, nierozumiane, sprowadzone do roli ofiary.

Myśli i fantazje: Myśli i fantazje dzieci z depresją są na ogół zahamowane i ponure. Zauważyć można ich podatność na snucie negatywnych myśli o sobie, świecie i swojej przyszłości. Niektóre snują fantazje wypełnione krwią i przemocą, a ich zabawa może odzwierciedlać zaabsorbowanie cierpieniem i śmiercią. Prowadzi to do pogorszenia wyników w szkole, w związku z doświadczanymi problemami z koncentracją i zapamiętywaniem.

Stany somatyczne: Dzieci z depresją zazwyczaj postrzegają siebie jako chore i niezdolne do zrobienia zbyt wielu rzeczy. Częste są dolegliwości somatyczne (np. ból brzucha, głowy), zmiany apetytu mogą się wiązać z przyjmowaniem większej lub mniejszej ilości pokarmu. Zaburzenia snu mogą przybierać postać z zasypianiem lub zbyt długiego spania, dzieci cierpiące na zaburzenia snu często w końcu kładą się spać z rodzicami. Może wystąpić większe pobudzenie lub zahamowanie psychoruchowe. Oprócz drażliwości, często obserwuje się obniżenie energii, zmęczenie i znużenie.

Wzorce relacji: Dzieci z depresją są raczej niedostępne dla relacji. Czują się zarówno rozdrażnione jak i zawiedzione przez znaczących innych. Depresja może sprawiać, że dziecko będzie drażliwe, unikające i niedostępne dla innych, co znów może spowodować, że inni zaczną się dystansować od dziecka, które następnie czuje się odrzucone, samotne i pozbawione wsparcia. Dziecko, które niegdyś często bawiło się z kolegami, może większość czasu poświęcać na zajęcia wykonywane w samotności.

Subiektywne doświadczenia zaburzeń depresyjnych w okresie adolescencji:

Dynamika depresyjna w okresie adolescencji jest trudna do rozpoznania, głownie z powodu trudności w ustaleniu, co należy do zaburzeń depresyjnych, a co jest częścią prawidłowego procesu rozwojowego.

Stany afektywne: Głównymi objawami opisywanymi przez nastolatków są uporczywy, przytłaczający smutek i rozpacz oraz poczucie „zapadania się w sobie”. Młodzi ludzie mogą doświadczać także uczucia wstydu, upokorzenia oraz niskiego poczucia własnej wartości, czemu z kolei może towarzyszyć uczucie niepewności. Mogą także doświadczać poczucia poniesionej porażki (np. edukacyjnej, w związku z doświadczanymi trudnościami w koncentracji i zapamiętywaniu nowego materiału) i związanego z tym poczucia winy. Często dążą do doskonałości i każde własne działanie oceniają nadzwyczaj surowo. Zdarza się, że przyczyn własnego cierpienia szukają w zewnętrznych zdarzeniach, które miały miejsce (niezaliczony sprawdzian, negatywna ocena, negatywny komentarz rówieśnika itp.).

Myśli i fantazje: Nastolatków cierpiących na depresję pochłania autoanaliza i krytyka własnej osoby, co może prowadzić do utraty chęci życia (w przypadku ciężkiej depresji wiąże się z ryzykiem popełnienia samobójstwa). Czasami towarzyszy im myśl: „gdyby mnie nie było, moim rodzicom, rodzeństwu żyłoby się znacznie lepiej/łatwiej”, „ gdybym nie żył nie żyła, moi rodzice w końcu przestaliby się zamartwiać”, „beze mnie będzie im lepiej”. Nie można lekceważyć takich myśli!

Stany somatyczne: Nastolatki chorujące na depresję mogą się skarżyć na szereg dolegliwości, często manifestują zmęczenie, doświadczenie „bycia przygniecionym” bólem, którego doświadczają. Objawom tym zwykle towarzyszy zmiana nawyków związanych ze snem (częściej bezsenność, niż nadmierna senność).

Wzorce relacji: Uporczywe „zapadanie się w sobie” sprawia, że dystansują się wobec szkoły, rówieśników oraz bliskich, zwłaszcza jeśli przejawiają impulsywne zachowania i wyrażają niesłabnący gniew w stosunku do rodziców, przyjaciół i nauczycieli. Poczucie cierpienia i utrata motywacji prowadzi do zmniejszenia zainteresowania zajęciami pozaszkolnymi (np. treningami sportowymi, uprawianiem hobby).

Literatura:

1. Morrison J., Flegel K., Wywiad diagnostyczny z dziećmi i młodzieżą. Rozpoznanie zgodne z DSM – 5, (2018), Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, s. 253 – 282.

2. Lingiardi V., McWilliams N. (red.): PDM – 2. Podręcznik diagnozy psychodynamicznej, T.2, Adolescencja, (2020), Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, s.196 – 199.

3. Lingiardi V., McWilliams N. (red.): PDM – 2. Podręcznik diagnozy psychodynamicznej, T.3, Dzieciństwo – Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo, (2020), Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, s.131 – 135, s.269 – 270.